Achter de schermen
Een leven bij Maison Dandoy
Onze redactrice, Clara, ontmoet Bernard Helson, voormalig hoofd van Maison Dandoy, en Patricia Nootens, die er haar hele loopbaan heeft gewerkt. Samen kijken ze terug op hun zevenendertig jaar bij Dandoy.
De afspraak vindt plaats in de Dandoy-boetiek in de Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen op een mooie namiddag in mei. Patricia arriveert ruim op tijd. Als ze ‘Monsieur Bernard’ ziet, roept ze uit: ‘Je hebt een kleurtje gekregen!’. Na zevenendertig jaar met iemand te hebben gewerkt valt iets kleins, zoals een gebruinde huid, op. En ze heeft gelijk; Bernard is net terug van een paar dagen in Bretagne. Ze strijken neer op het terras. Patricia bestelt een warme chocolademelk met een royale portie slagroom. Als je een hapje gaat eten bij Maison Dandoy, is het de bedoeling dat je geen half werk levert.
Ze drinken en praten wat, terwijl fotografe Anne-Sophie Guillet een paar mooie foto’s probeert te maken. Ik wil ze niet in de weg lopen, dus sta aan de zijlijn maar versta niet meer wat Bernard en Patricia zeggen. Even heb ik schrik dat ze dingen aan het bespreken zijn die ik in het artikel wil, maar dan zie ik hun enthousiaste blikken en monden die niet stilstaan en verdwijnt mijn FOMO. Het is niet omdat ik het initiatief nam voor dit interview, dat ik het recht heb om alles te weten of om over alles te schrijven. Laat ze maar bijpraten. Trouwens, de choreografie van toeristen die in golven voorbij komen verhindert Anne-Sophie om haar werk te doen, en we verplaatsen ons snel naar het hotel in de Sint-Hubertusgalerijen.
Patricia was dé werknemer die het langst in dienst was bij Maison Dandoy, totdat ze een jaar geleden op pensioen ging. Ze startte in 1978, op achttienjarige leeftijd bij Maison Dandoy, nog zes jaar voordat Bernard Helson in het familiebedrijf kwam. Vorig jaar gaf Bernard een speech op het bedrijfsfeest ter ere van Patricia. Hij nam zijn taak serieus en ging snuffelen in de archieven. Daar vond hij een verontschuldigingsbriefje van Patricia’s moeder: haar dochter was ziek en kon die dag niet komen werken. Bijdehand zoals ze is, noemde ze Bernard altijd ‘Monsieur Bernard’, een diplomatisch compromis tussen het ietwat formele ‘mijnheer Helson’ (zijn echte naam) en het nogal nonchalante ‘Bernard’. Deze anekdote staat symbool voor een tijd waarin de afstand tussen bazen en werknemers in kleine bedrijven anders was. Het is in deze tijdsgeest dat Bernards en Patricia’s respectievelijke carrières zich hebben ontwikkeld. Men keek anders naar een bedrijfsorganisatie, die toen werd gekenmerkt door een hiërarchische piramidestructuur en een rigide management.
Bernard kan dat beamen. Toen hij in 1984 aankwam, kon er niets veranderd worden. Spontane initiatieven werden niet meteen met open armen verwelkomd. Op een dag probeerde hij een spiegel te verplaatsen in de kantoren van de Boterstraat. Toen zijn schoongrootvader Valère Rombouts-Dandoy dit zag, kreeg Bernard een halfuur de tijd om de spiegel terug op zijn plaats te zetten. Dertig jaar later herinneren Bernard en Patricia zich deze eigenaardigheden nog. Valère Rombouts-Dandoy runde Maison Dandoy samen met zijn echtgenote Fernande Dandoy van 1932 tot 1978. Op dat moment lijkt hij even bij ons in het hotel te zijn. Niemand is ooit echt weg zolang er mensen zijn om hun kleine rariteiten te herinneren.
“Herinner je nog zijn boterzakje?”, zegt Patricia. Ze schieten allebei in de lach voordat ze me uitleggen dat Valère de boter altijd in een specifieke zak stak. Hij bewaarde deze zak (en geen andere) voor een lange tijd, en vertelde aan iedereen die het wilde horen: “Heb je enig idee hoeveel zoiets kost?”. Valère stamt uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog, en oorlogen laten sporen na. In zijn ogen waren er geen kleine besparingen. Zijn zoon Jean, die hem opvolgde, nam het (gelukkig?) minder nauw. Aan Patricia, die zich ineens afvraagt waarom dat zo is, legt Bernard uit dat hij minder gepassioneerd was over dit alles dan zijn vader. Jean had voor de NASA kunnen werken. Echt. Hij was voedingschemicus en had het aanbod gekregen om maaltijden voor astronauten op hun Apollo-missie te bereiden. Valère zou naar verluidt hebben geantwoord: “Je hebt een familiebedrijf, waarom zou je de ruimte in gaan?”. En zoals wel vaker gebeurd wanneer men sprakeloos achterblijft na een confrontatie, besluit Jean te blijven. Hij geeft zijn eigen draai aan Maison Dandoy, lanceert ‘buitenaardse’ experimenten, zoals zijn beroemde zeewierbeschuiten. Patricia was erbij om ze te proeven maar liet toen niet in haar kaarten kijken. Vandaag durft ze toe te geven dat ze er niet echt van gesmuld had. “Het was niet geweldig”, fluistert ze, alsof Jean haar nog zou kunnen horen en beledigd zou zijn.
Bernard probeerde de rigide managementstructuur te doorbreken. “Begrijp me niet verkeerd: Valère en Jean waren respectvolle bazen en ik heb veel van hen geleerd. Maar toen ik het roer in 1998 overnam, wilde ik meer in dialoog gaan met mijn werknemers. Ik wilde dichter bij hen staan.” Patricia bevestigt dit: “Monsieur Bernard kwam elke dag naar het atelier om alle werknemers dag te zeggen. Het was zelfs zo dat als hij een dagje oversloeg, iedereen de volgende keer bezorgd vroeg: “Bent u ziek geweest, Monsieur Bernard?”. In de 37 jaar dat Patricia en Bernard hebben samengewerkt, was er nooit sprake van ruzie. “We hebben altijd dezelfde visie gedeeld”, verklaart Patricia terwijl Bernard instemmend knikt.
Op een dag vertelde Patricia aan Bernard dat ze op de officiële website van de overheid had berekend hoeveel haar pensioen bedroeg. Bernard antwoordde dat hij dit een slim idee vond en dat hij hetzelfde ging doen. Patricia keek hem ongelovig aan: “Waarom zou jìj dat doen?” Patricia lacht en vertelt dat het nooit in haar was opgekomen dat Monsieur Bernard op een dag Maison Dandoy ook zou verlaten. Hij had er tenslotte 37 jaar gewerkt. Ze kon zich geen Maison Dandoy meer voorstellen zonder hem.
Patricia zou in het voorjaar van 2021 stoppen, maar ze was het beu om onder de permanente stress van corona te werken. Ze vroeg Bernard of hij het erg zou vinden als ze eind februari al zou vertrekken. Zichtbaar ontroerd herinnert Patricia zijn antwoord: “Als jij het goed vindt, Patricia, vind ik het ook goed.” Bernard wuift de complimenten weg. Hij heeft Patricia’s energie en moed altijd bewonderd; het was voor hem dan ook niet meer dan logisch om haar dit te gunnen. En trouwens, Bernard begon ook te voelen dat zijn tijd om was: hij trad al snel in de voetstappen van Patricia.
Bernard had Valère zien werken tot zijn 82ste. Hij wist wanneer het juiste moment was aangebroken om te vertrekken. Het was tijd om uit te rusten nadat hij lang had gevochten om de boel draaiende te houden. Een beetje geëmotioneerd vertelt Bernard me over de recente moeilijke tijden. De onzekerheid en de angst tijdens de coronacrisis was enorm. Angst voor het bedrijf waar hij zoveel aan had gegeven, angst dat alles waarvoor hij had gewerkt zou verdwijnen. Bernard deed ’s nachts geen oog dicht uit schrik dat hij personeel zou moeten ontslaan of zou moeten sluiten. De winkels in het centrum zijn goed voor 80% van de omzet van Maison Dandoy. Door de coronapandemie bleven de toeristen weg en Bernard vreesde dat het einde van Maison Dandoy nabij was. “Ik was een schim van mezelf geworden.” Op een dag zei Alexandre, zijn oudste zoon (en huidige co-directeur van Maison Dandoy samen met zijn broer Antoine) tegen Bernard: “Je kan zeggen wat je wil, maar je neemt nu drie weken verlof.” Bernard deed wat hem verteld was en kwam na drie weken terug. Dankzij zijn zonen en alle medewerkers van Maison Dandoy, slaagden ze er zelfs in om de lat hoger te leggen.
Toen hij voelde dat de toekomst van Maison Dandoy niet langer in gevaar was, besloot Bernard dat het tijd was om de fakkel door te geven aan zijn zonen. Hij wilde hen de leiding geven voor hun 50ste, zodat ze zelf belangrijke beslissingen konden nemen over de toekomst van het bedrijf. En Bernard had iets met zichzelf afgesproken: de dag dat hij niet meer alle verjaardagen van zijn werknemers kon onthouden, zou hij vertrekken. Begrijp me niet verkeerd: Bernard heeft een uitstekend geheugen. Het is gewoon dat Maison Dandoy over de jaren heen zoveel is gegroeid.
Patricia en Bernard hebben allebei hun job bij Maison Dandoy in 2021 opgezegd (al zit Bernard nog steeds in de Raad van Bestuur). Ze vertellen over hun ervaringen na Maison Dandoy. Bernard begint: “37 jaar lang stond ik op en ging ik slapen met Maison Dandoy. Ik leefde voor het bedrijf, het maakte deel uit van mijn identiteit.” In het begin kon hij het niet laten om drie tot vier keer per dag zijn e-mails te checken. “Vertel het niet aan mijn zonen (sorry Monsieur Bernard, ze zullen er nu wel achter kunnen komen!) maar ik stond op het punt om rekeningen te controleren of begon onze leverancier op te bellen, gewoon om zeker te zijn dat alles goed ging.” Die laatste verzekerde hem: “Alles gaat nog net zo goed als toen u er was, Monsieur Bernard”. Stilaan leerde Bernard om los te laten. “Ik denk nog dagelijks aan Maison Dandoy, maar ik praat er niet meer zo veel over tegen mijn vrouw en zonen. Misschien kan ik ze zelfs met rust laten!”
Patricia snapt wat hij bedoelt. Ook voor haar was Maison Dandoy een familieaangelegenheid. Haar man – later ex-man – werkte voor Maison Dandoy in het atelier, net zoals haar ex-schoonbroer en ex-schoonzus en, toen hij oud genoeg was om te werken, haar oudste zoon Cédric. Patricia herinnert zich nog hoe Cédric er op stond dat zij hem niet langer ‘mijn jongen’ noemde in het bijzijn van alle werknemers. “Bernard, ik begrijp dat je steeds weer over Maison Dandoy begon tegen anderen. Nadat ik gestopt was, onderwierp ik Cédric regelmatig aan een vragenvuur. Er is veel veranderd; ik ben blij als hij me erover vertelt. Het is alsof ik het allemaal vanop een afstandje volg." Zelfs haar kleindochter zei haar eens: "Oma, ik ga later ook bij Maison Dandoy werken." Het kleine meisje kende de naam van de atelierchef en vroeg soms aan haar vader ‘hoe het met Guillaume ging’. “Ja ja”, concludeert ze, “Maison Dandoy blijft voor altijd een deeltje van je leven.”
Over één ding zijn ze het eens: zoveel tijd met mensen doorbrengen en ze van de ene dag op de andere niet meer zien, is héél vreemd. Patricia maakt dan ook van de gelegenheid gebruik om te zeggen dat ze blij is dat ze Monsieur Bernard weer gezien heeft. “We e-mailen van tijd tot tijd, maar dat is toch niet hetzelfde”, zegt Patricia. “Ja, eigenlijk ben jij de enige die dat doet!" voegt Bernard er dankbaar aan toe.
Het interview loopt ten einde. Ik weet niet of ze het beseffen, maar vanaf het begin schommelen Bernard en Patricia verlegen tussen het formele ‘vous’ en het ongedwongen ‘tu’. Per slot van rekening is Bernard niet langer haar baas, en Patricia is niet langer zijn werknemer. Als ik Bernard vraag of hij al begonnen is aan zijn memoires over het Maison Dandoy, komt Patricia tussenbeide: "Ah, maar daarvoor heb je sowieso mijn groot hoofd nodig.” Bernard begint te lachen, "Ja, natuurlijk, je wordt naar het kantoor geroepen, Patricia."
Ik durf te wedden dat ze blij zouden zijn om deze rollen terug op zich te nemen.